Wehi ʻŌlelo (kāmua)

No «hehele»

kīʻenenei

[hehele] He ʻano ʻōkuʻu ʻana me ka pelu o ke kuli a pili ka ʻēlemu i ke kuʻekuʻe wāwae. ʻO ka maʻamau no ka hoʻopau pilikia ʻana (hoʻokuʻu ʻuala), ʻaʻole naʻe ma ka noho.

• Laʻana palapala:
  • I ke keiki nō a hala aku ma kekahi ʻaoʻao, kīʻenenei ihola ke aliʻi e hana i kāna hana i ʻiʻini nui ai e hana. Moʻolelo Hawaiʻi o Kalapana, ʻaoʻao 104
• Pilina:
  • Like pū me: Kīʻelelei.

Lepe Kumuhana: lawena kino

kiʻihele

[hehele] He hele wale ʻana i ka holoholo me ke kumu ʻole.

• Laʻana palapala:
  • Ua kali ke kahuna ma kahi hoʻokahi āna i noho ai. Ua nui loa ka wela o ka lā, no laila, ʻaʻole kūpono ke kiʻihele wale ʻana i ʻō i ʻaneʻi. Ka ʻŌhelo Mua, ʻao.12

Lepe Kumuhana: lawena kanaka

kokolo

[hehele] He kolo mālie aku ma ke ʻano ānehe.

Lepe Kumuhana: lawena kanaka

kolo

[hehele] He hele ma ka lima me ke kuli; he hele ma ke kaualakō ʻana i ke kino ma luna o ka honua.

• Laʻana palapala:
  • A ma kahi a ua lau palaʻā nei e kolo aku ai, ʻo ia ke alanui a lākou e hele aku ai. Ka Moʻolelo o Hiʻiakaikapoliopele, ʻaoʻao 62
  • I mea e komo mai a e puka aku ai, ʻeli ihola wau i lua ma lalo o ka pā i lawa ka nui noʻu e kolo aku ai. Ka ʻAilana o nā Naiʻa Polū, 12:88
  • ʻŌkuʻu ʻo Kekai i lalo a kolo ʻo ia i loko o ka ulu naupaka. Ke Ana Kamahaʻo o Alāla, ʻaoʻao 40
  • Ua noho a kali mākou ā manaʻo mākou ua pau kēlā kahuna i ka hiamoe i ke awakea a kolo malū aku mākou i luna i ka papahele ʻelua a kiʻi i kāna puke hana kalakupua… Ka Huakaʻi o ke Keʻehi Wanaʻao, 9:99
• Pilina:
  • E nānā pū iā kokolo.

Lepe Kumuhana: lawena kino

kuolo

[hehele] He hoʻopuka ʻana i ka leo haʻalulu maʻamau o ke oli ʻana.

• Pilina:
  • Huaʻōlelo pili: ʻiʻi.

Lepe Kumuhana: mele/oli-KS

māea

[hehele] He aea aʻe i luna. He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo

• Laʻana palapala:
  • Māea ke ao, mahana, koʻehana ka pō,
    Ua māea lani, ʻōwela ke kuahiwi, He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo, 51:226

māeaea

[hehele] He piʻi ʻana o ka ikaika. Ke Kaʻao no Kamiki

• Laʻana palapala:
  • “He keu maoli ʻoe a ke kolohe, ʻo kou hoʻopala ʻana maila i kēia hua ʻino, hua hauna a māeaea e pō nei.” Ke Kaʻao no Kamiki, 12:27, ʻaoʻao 41
  • e ō ʻole mai ʻoe, ua kūmākena
    māeaea wale kuʻu waimaka
    ua wai lā e hiolo makawalu nei Kauakūkalahale, 2016-12-03

nonolo

[hehele] He hoʻopuka ʻana i ka leo oli maʻamau ma ka ihu aku.

Lepe Kumuhana: mele/oli-KS

paeaea

[hehele] He hoʻopuka leo ʻana i ke mele. Ua pili paha i ia ʻano lawaiʻa kā mākoi ʻana, i “lawaiʻa” ʻia a loaʻa mai kekahi mea ma muli o ke oli ʻana.

• Laʻana palapala:
  • ʻO nā lālani hope o kēia kau a Hiʻiaka, e kāhea maoli aku ana nō ia i ke kaikuaʻana, iā Pele, e mālama i ke aikāne, iā Hōpoe; ʻo ia kāna i paeaea aku ai. Ka Na'i Aupuni, 7 Iulai 1906
  • "ʻO wai lā hoʻi nei e paeaea mai nei? He keu aku nō hoʻi ka maikaʻi,” wahi a kekahi wahine o loko o ua pūʻulu kanaka nei i pane aʻe ai. Ka Moʻolelo o Hiʻiakaikapoliopele, ʻao. 169
  • I ka lohe ʻana o ka makua kāne i kēia paeaea a ke keiki, hopu ihola ka makua kāne a hiʻi aʻela a uē ihola. Ke Kaʻao no Kamiki, 3:5, ʻao 7
  • No kēia mau ʻōlelo a ua mau wāhine nei, ʻo ko Hiʻiaka paeaea akula nō ia i kēia mele. Ka Moʻolelo o Hiʻiakaikapoliopele, ʻao. 137

Lepe Kumuhana: mele/oli-KS

pāuma

[hehele] He huli ʻana o ka manu, moku, a mea ʻē aʻe paha i ka makani e pā mai ana.

Lepe Kumuhana: holo moana

pipika

[hehele] He kuemi ʻana i hope me ka makemake ʻole e ʻike ʻia; he hōʻalo ʻana. Ka Puke Moʻolelo o Hon. Iosepa K. Nāwahī

• Laʻana palapala:
  • ʻO ka poʻe kēia i hoʻohenehene mai ai, ua pau ka walaʻau ʻana; ua pipika, ʻaʻohe hele mai. Mākālei Kona
  • Pipika wale ka noho ʻana, ʻaʻohe makamaka o ka hale. Ka Puke Moʻolelo o Hon. Iosepa K. Nāwahī

Lepe Kumuhana: launa kanaka lawena kanaka

waha koʻu

[hehele] Ke kakani wale ʻana a ka waha me ka pāpaʻu o ka manaʻo. Hoʻohālikelike ʻia me ke kani koʻukoʻu a ka moa wahine pīhoihoi.

wawā

[hehele] Ka leo nui o kānaka a i ʻole kekahi hana o ke ao kūlohelohe e kūpinaʻi mai ana.

• Laʻana palapala:
  • E wawā ana ka leo o nā noio a me nā manu kai ʻē aʻe ma luna o ke kumu. He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo
  • Wawā aʻela i ke kūkulu hikina. Ka Puke Moʻolelo o Hon. Iosepa K. Nāwahī

ʻā

[hehele] He lamalama ʻana o ke ahi.

• Laʻana palapala:
  • Ke ʻā akula ka ulu lāʻau i ke ahi.
  • Ke kūlana kēia no ke ahi. Ua pau kona ʻā ʻana. Papa ʻŌlelo Hawaiʻi 4xx
  • Kokoke e ʻā ke ahi o ka ʻaulima.
  • ʻUʻuku nō ka ʻuwiki, pipī nō ka ʻā ana. ʻŌlelo Noʻeau, 2885
  • Ua ʻike kōliʻuliʻu ʻia akula ka ʻā mai o ke kukui o ka hale wili kō o Hāna. Ka Puke Moʻolelo o Hon. Iosepa K. Nāwahī
• Pilina:
  • E nānā pū iā ʻaʻā #1, hoʻā.

Lepe Kumuhana: ao kūlohelohe

ʻaeʻa

[hehele] Ka ʻauana ʻana; ka noho paʻa ʻole ma hoʻokahi wahi. He Moʻolelo no Kamapuaʻa

• Laʻana palapala:
  • ʻO Nana ke kāne, ʻo Nanailewa ka wahine, hānau ke keiki, he keiki ʻaeʻa. ʻŌlelo Noʻeau, 2517

ʻaeʻoia

[hehele] Ka noho ʻana me ka lako ma nā mea a pau e pono ai ka noho ʻana me ka ʻoluʻolu; ka hana ʻana i kekahi mea me ke alakaʻi ʻole ʻia.

• Laʻana palapala:
  • I ke ahiahi o ka Poʻahā, ua hele ʻaeʻoia i ka holo lio ma ʻĀinahou. Ke Au Okoa, 13 Nowemapa 1865
  • I ka hōʻea ʻana aku o kona mau lā i ke keʻehina wāwae o ka ʻaeʻoia. Ka Puke Moʻolelo o Hon. Iosepa K. Nāwahī

ʻaihaʻa

[hehele] He oli ʻana o ka hoʻopaʻa i ke mele hula ʻālaʻapapa a me ke mele hula pahu.

Lepe Kumuhana: mele/oli-KS

ʻau

[hehele] Ka holo ʻana ma luna o ka wai a kai paha inā ma ka waʻa a moku paha a i ʻole paha ma ke kino iho nō. Moʻolelo Hawaiʻi o Kalapana

• Laʻana palapala:
  • A na wai hoʻi e paʻi i ke poʻo o Kahanamoku ma ka heʻe nalu a me ka ʻau? ʻAʻohe mea!
  • ʻAu mai nei ka moku a hiki mai i Hawaiʻi nei.
  • Kauluwela ke kai o Kailua i nā kānaka ʻau ma ia heihei o nā haʻuki he nui. He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo
  • ʻO ka ʻau wale aku nō kā ʻoukou a hiki i ka poe a hoʻi hou mai, pēlā ana e mālama ʻia ai kēia heihei.

ʻauana

[hehele] Ka hele wale ʻana aku mai kekahi wahi a i kekahi wahi aku me ka noʻonoʻo nui ʻole i kahi e hele aku ai. Kumu Kou

ʻauʻa

[hehele] He mālama pī ʻana i kekahi mea ʻaʻole e hāʻawi a kaʻana aku paha me haʻi.

• Laʻana palapala:
  • Eia kahi ʻōlelo iā ʻoukou, mai pī, mai ʻauʻa; hō mai kauwahi hakina ʻai, a me ona wahi hakina iʻa. Ka Nupepa Kuokoa, 22 Iulai 1865
  • Inā ʻoe e ʻauʻa i ka pōmaikaʻi i loaʻa iā ʻoe, ʻaʻole e māhele a kaʻana like me haʻi, ma hope ʻaʻole e hoʻi hou mai ia mea iā ʻoe.
  • Noi ʻia koʻu kōkua ʻana aku e ia, akā, ua ʻauʻa au ma muli o kekahi mau kumu aʻu e makemake ʻole ana e haʻi aku iā ʻoe.

Lepe Kumuhana: lawena kanaka